Synagoga

    Synagoga, nazywana także Gros Szil bądź Dacze Szil. Usytuowana w sąsiedztwie zamku królewskiego. Przywilej wystawienia synagogi wbrew radzie miejskiej i mieszczanom nadał  Żydom 3 lutego 1699 roku starosta sądecki, Jerzy Paweł Lubomirski. Budynek powstał jednak znacznie później, pod koniec lat 70-tych XVIII wieku. W mieście znajdowała się wówczas jedynie drewniana synagoga.

     Pod względem architektonicznym należy do tak zwanych synagog dziewięciopolowych o sklepieniu wspartym pośrodku na czterech kolumnach. Przebudowana na przełomie XIX i XX wieku. W czasie II wojny znajdowała się na terytorium zamkniętego getta, została całkowicie zdewastowana i obrabowana. W 1971 roku przeszła w ręce  Muzeum Okręgowego w Nowym Sączu, które po kapitalnym remoncie udostępniło ją w 1982 roku dla zwiedzających. Prezentowano w niej stałą wystawę fotografii i dokumentów ocalałych po Żydach nowosądeckich, natomiast w głównej sali modlitw organizowano wystawy zmienne z dziedziny historii, sztuki i kultury. W 2015 roku budynek przejęła  Gmina Wyznaniowa Żydowska w Krakowie. Aktualnie synagogę można oglądać jedynie z zewnątrz.

     Na budynku  znajduje się tablica ufundowana przez Ziomkostwo Żydów Nowosądeckich w Izraelu, odsłonięta w 1994 roku, na której w trzech językach – hebrajskim, angielskim i polskim, napisano: „Tablica pamiątkowa ku czci 25 tysięcy Żydów – mężczyzn, kobiet i dzieci z Nowego Sącza i okolicy spalonych w krematoriach obozów koncentracyjnych i zamordowanych w innych miejscach straceń przez zbrodniarzy hitlerowskich w latach 1939–1945. Błogosławiona niech będzie pamięć męczenników”.

Warto zobaczyć:

• Miejsce pamięci poświęcone sądeckim Żydom zamordowany podczas II wojny światowej przy ul. Kazimierza Wielkiego w Nowym Sączu, w miejscu dawnego getta. Na ścianach pomnika zostało wyrytych 12 tysięcy imion i nazwisk ofiar niemieckiego okupanta. Miejsce pamięci zostało uroczyście otwarte 28 sierpnia 2022 r. o godz. 16.00 – ta data ma przypominać ostatni dzień transportu sądeckich Żydów do obozu zagłady w Bełżcu.

• Plac 3 Maja z fontanną i popiersiem Stanisława Małachowskiego – współautora Konstytucji 3 Maja oraz „ławeczką pamięci” poświęconą Jakubowi Müllerowi – powojennemu strażnikowi pamięci sądeckich Żydów.

• Kościół pod wezwaniem św. Ducha i Klasztor Ojców Jezuitów, ulica Piotra Skargi 10.

• Zapraszamy na spacer śladem nowosądeckich Żydów.
  Więcej na: Śladem nowosądeckich Żydów

• Ruiny zamku z Basztą Kowalską

Czy wiesz, że:

• Na tyłach synagogi znajdował się pierwszy w mieście kirkut, który nosił miano „okopiska żydowskiego”. Został zlikwidowany podczas poszerzania ulicy Piotra Skargi i obecnie jest tam skwer z kasztanami. Skwer, gdzie znajdował się pierwszy w mieście cmentarz żydowski, został współcześnie ogrodzony, choć wcześniej  ogrodzenia nie posiadał .  Metalowa konstrukcja kształtem ma przypominać macewy.

• 1/3 część ludności Nowego Sącza w okresie przedwojennym stanowiła ludność Żydowska.